top of page

Wille pogodna

 

 

Idee Ebenzera Howarda zyskują w początkach XX wieku szerszy rezonans na kontynencie europejskim. Niemiecki fabrykant i działacz społeczny Karl C. Schmidt- Hellerau inicjuje powstanie pod Dreznem Hellerau- osiedla nowego typu. Richard Riemerschmidt, Heinrich Tessenow i Hermann Muthesius projektują osadzone w zieleni niewielkie domy, skupione wokół charakterystycznych zaokrąglonych placów i ulic. Realizacja ta staje się manifestem rodzącego się w Niemczech modernizmu i próbą nowatorskiego zdefiniowania przestrzeni mieszkalnej. Z inspiracji tych idei, przy poparciu nadburmistrza Ackermanna, w 1911 roku powołano w Szczecinie Powszechną Spółdzielnię Budowlaną (Allgemeine Baugenossenschaft Stettin), której celem stało się m.in. zrealizowanie zespołu mieszkaniowego w rejonie ulic Hoene-Wrońskiego–Mickiewicza. Zespół od imienia jego inicjatora nazwano Ackermannshöhe (Wzgórza Ackermanna). Zrealizowane osiedle, przy projektowaniu którego uczestniczył Hermann Muthesius, oparto na radialnym planie ulic i placów. Kluczowym tworzywem urbanistycznym pozostały tu także tereny zielone w formie prywatnych ogrodów i przestrzeni publicznych.Na przełomie XIX i XX wieku budowano w Szczecinie dwa typy domów jednorodzinnych, które niemiecki monografista architektury Broenner określał mianem monumentalnych i malowniczych.:

 

Obiekty monumentalne (klasyczne)

Wywodziły się z idei piękna jako kompozycji opartej na symetrii, sformułowanej przez Jeana Nicolasa Louisa Duranda. Podlegały klasycznym kanonom, wywodzącym się z tradycji palladiańskiej; charakteryzowały się symetrycznym scentralizowanym rzutem i harmonijną kompozycją bryły o prostych formach. W dekoracjach elewacji i wnętrz nawiązywano do architektury antycznej i XIX-wiecznego nurtu klasycznego.

W środowisku berlińskim nurt ten był realizowany przez takich architektów jak Schinkel, Stueler i Persius, oraz przez ich uczniów.

 

Obiekty malownicze (romantyczne)

Były to obiekty asymetryczne w rzucie, o nieregularnych wnętrzach i silnie rozczłonkowanej bryle. Geneza tego typu zabudowy wywodziła się od budowli rezydencjonalnych i ogrodowych w stylu picturesque, wkomponowanych w krajobraz i podporządkowanych idei malowniczości. W II poł. XIX w. ten typ zabudowy stał się popularny w kręgach hanowerskich, gdyż pozwalał on projektować „od środka do zewnątrz”, co uznawano za średniowieczną tradycję budowania kamienic, kiedy to bryłę i podziały elewacji podporządkowywano wcześniej zaprojektowanemu układowi wnętrz. Dekoracje elewacji i wnętrz nawiązywały do szeroko pojętej tradycji północnoeuropejskiej, średniowiecznej jak również do tzw. Niemieckiego renesansu z początku XVII w.

Co szczególnie istotne, pod koniec XIX w. chęć osiągnięcia malowniczości znacznie dominowała nad funkcjonalnością wnętrza.

Nurt ten był bardzo chętnie stosowany w Niemczech, ponieważ odwoływał się do rodzimej tradycji, a pozostawał w opozycji do wzorców klasycznych.

 

Cechy łączące oba typy powyższych willi:

-związek z naturą, reprezentowaną przez ogród,

-był model układu wnętrz, kanon zespołu pomieszczeń mieszkalnych i recepcyjnych sytuowanych na parterze wilii,

-wielofunkcyjnej sieni Wilhelma Riehla, którą ten nazywał ‘staroniemiecką’, a która swoje prawdziwe pochodzenie zawdzięcza koncepcji angielskiego hallu.

 

Typografia szczecińskich willi XIX i XX w.

  • Wille klasyczne

  • Wille romantyczne

  • Nurt willi ceglanych

  • Formy Landhausów

  • Nurt neoklasycystyczny

  • Formy modernistyczne

     

     

     

     

     

     

     

     

     

Wille klasyczne

 

Do schyłku lat 80. budowano w Szczecinie przede wszystkim wille typu klasycznego (przy Falkenwalderstrasse). Budynki stawiano na wysokich cokołach, często pokrytych rustyką, ściany bywały boniowane, okna obejmowały pilastry. Do willi dobudowywano portyk kolumnowy, niekiedy dwukondygnacyjny, wieńczony frontonem. Dodawanie portyków do głównej bryły budynku było przejawem rosnącego zainteresowania sztuką przełomu XVIII i XIX w., zwłaszcza Carla Gottharda Langhansa czy Karla Friedricha Schinkla.

Układ wnętrza willi klasycznych był z reguły jak opisano powyżej, z modyfikacjami w konkretnych obiektach bądź z uwzględnieniem później obowiązujących mód. Tendencja do projektowania wnętrz reprezentacyjno-mieszkalnych jako zwartego zespołu, sprawiła, że główne wejście do budynku planowano z boku, nie akcentując go w bryle i dekoracjach elewacji.

 

Przykłady:

 

Willa Wegnerów, Aleja Wojska Polskiego 164; proj. Theodor Bless, 1897r.

 

Zaprojektował ją szczeciński architekt Theodor Bless dla dr. med. Georga Wegnera.

Budynek posiada bryłę regularną i symetryczną na rzucie zbliżonym do kwadratu. Całość nawiązuje do architektury neorenesansowej. Fasada posiada trójosiowy ryzalit piętrowy w środkowej części domu od frontu i od strony tylnej.

 

 

Willa Lentza-Doehringów, al. Wojska Polskiego 84 , proj. Max Drechsler
 

Przy dzisiejszej al. Wojska Polskiego 84 stoi najbardziej monumentalna i okazała willa należąca niegdyś do Augusta Lentza.
Projektantem budynku był Max Drechsler pochodzący z Lipska. W Szczecinie możemy podziwiać jego jedyne zrealizowane dzieła: Willę Lentza i Lutherkirche czyli dzisiejszy kościół św. Józefa na Pomorzanach.

 

Willa Franza Nickela, ul. Ludwika Solskiego 1; proj. Wilhelm O. Zimmermann, 1901-02

 

Willa zaprojektowana pierwotnie jako romantyczna, zmieniona na klasyczną na prośbę inwestora, jednak silnie zaznaczają się próby wzbogacenia bryły i dekoracji fasady, skłaniające się w stronę malowniczości.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Inne przykłady:

 

  • Willa Stoltingów

  • Willa Manassych

  • Willa Hugona Bauermanna, ul. Niedziałkowskiego 26; proj. Albrecht Dueller, 1905-06 – willa klasyczna, ale z elementami barokowymi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wille Romantyczne

 

Typ willi romantycznej zaczął dominować w budownictwie szczecińskim w ostatniej dekadzie XIX w. i na początku pierwszej dekady XX w.

Najważniejsze cechy:

- asymetryczny rzut

- rozczłonkowana bryła

- nieregularne wnętrza

- projektowanie „od środka do zewnątrz”

- w dekoracjach elewacji i wnętrz nawiązania do szeroko pojętej tradycji północnoeuropejskiej, średniowiecznej i tzw. niemieckiego renesansu z początku XVII w.

- pod koniec XIX w. chęć osiągnięcia malowniczości dominowała nad funkcjonalnością wnętrza.

- apogeum tego typu willi przypadło w Szczecinie na okolice 1900 roku.

 

Willa Fritza Hoerdera, Aleja Wojska Polskiego 76; proj. Johann Gerard, 1896-97

pomieszczenia skoncentrowano wokół wielkiej dwukondygnacyjnej sieni ze schodami i galerią prowadzącą do pokojów pierwszego piętra. Budynek jest jedną z najbogatszych willi szczecińskiego Westendu. Należy do architektury malowniczej, czyli według teorii teoretyków architektury XIX wieku, jest modelowana od wewnątrz na zewnątrz. Kształtowana jest od usytuowanego po środku holu, poprzez narastanie poszczególnych pomieszczeń w sposób swobodny, wokół tego holu. Kostium stylowy to eklektyzm z formami z późnego gotyku, baroku i północnego renesansu. Z zewnątrz niczym baśniowy zamek, posiada liczne wieże, wykusze i ryzality. Nieregularna, asymetryczna, dwukondygnacyjna bryła posiada narożną wieżę.

Willa Georga Grawitza, Aleja Wojska Polskiego 115; proj. Wilhelm O. Zimmermann, 1897-98

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Willa Rudolfa Krahnstoevera, ul. Ludwika Solskiego 3; proj. Hugo Hoelling, 1902-03

 

Jest najbardziej okazałą (obok willi przy pl. Jakuba Wujka 6) budowlą przy placu J. Wujka. Inwestorem i pierwszym właścicielem był hurtownik win Rudolf Krahnstöver. W 1914 r. willę rozbudowano od strony ogrodu (proj. Franz Plōtz), a dziesięć lat później przebudowano elewację frontową i główne wejście. Willa ma kształt małego zameczku, a urody dodają jej dekoracyjnie opracowane elementy konstrukcji ryglowej. Po wojnie w budynku mieściła się m.in. bursa szkół artystycznych, a obecnie (po kapitalnym remoncie) ma tu swoją siedzibę Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Willa Ernsta Falkenthala, Plac Jakuba Wujka 6; proj. Hermann Solf i Franz Wichards, 1906-07

 

Najokazalsza willa romantyczna Szczecina, ulokowana na ogromnej działce scalonej z kilku parceli; pierwszy obiekt na gruncie szczecińskim, który zrywa z próbą ujednolicenia otworów okiennych, ale świadomie manifestuje ich nieregularny układ . Bryła budynku jest ciężka i przysadzista, jedynie ściany szczytowe mają bardziej ozdobny charakter z barokizującym portalem wejściowym, ryzalitem mieszczącym klatkę schodową. Szczyt tylny obiektu został obity gontem.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WILLE Z ELEWACJAMI CEGLANYMI (klasyczne i romantyczne)

Willa Alberta Mitzlaffa, ul. Krasickiego 10; proj. Hugo Hoelling, 1900 r.

 

Budynek romantyczny, o zwartym korpusie z dwoma ryzalitami od frontu, na których widać wyraźne nawiązania do gotyku niemieckiego, np. w postaci wieńczących jednej z ryzalitów sterczyn; dekoracje elewacji wykonano z ceglanych kształtek, ściany pokryto zaś jasnym tynkiem.

 

Willa Wilhelma Jahna, Aleja Wojska Polskiego 111; 1894-95 – willa w stylu cottage o zwartej bryle nakrytej wysokim dwuspadowym dachem, z dostawioną do bocznej elewacji wieżą

 

Willa Randow Kunigka, Aleja Wojska Polskiego 113; proj. Randow Kunig (był zwierzchnikiem Nadzoru Budowlanego powiatu), 1895-96.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Boczna elewacja 

źródło:http//www.dioblina.eu/Willa_przy_Alei_Wojska_Polskiego_113

Willa Kurta Taggatza, ul. K. Przerwy-Tetmajera 5; ok. 1900 r.

 

Obiekt będący przeciwieństwem romantycznych willi, zaprojektowany jako zwarta, niemal kubiczna bryła z symetrycznymi elewacjami, a więc w duchu rozwiązań klasycznych.

 

Willa Zeitlera, ul. Wieniawskiego 28; proj. Carl Lutz, 1905 r. 

 

Parterowy budynek z wysokim cokołem i narożnym wykuszem, ze starannie opracowanymi elewacjami frontową i wejściową; bogate dekoracje sztukatorskie z najbardziej rozbudowanym, a zarazem bardzo czytelnym programem ikonograficznym, nawiązującym do profesji właściciela (był komornikiem). Dekoracje symbolizowały rolnictwo i przemysł, handel oraz bogactwo.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Frontowa elewacja 

źródło:http://fotopolska.eu/foto/281/281129.jpg

Boczna elewacja 

źródło:http://fotopolska.eu/foto/281/281129.jpg

Willa H. Gterzlera, ul. Wieniawskiego 22; proj. Hermann Krackow, 1910-11

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Boczna elewacja 

źródło:http://fotopolska.eu/foto/281/281129.jpg

WILLE Z ELEMENTAMI SECESJI

Wśród willi mieszkalnych i domów wielorodzinnych bardzo niewiele jest takich, w których można znaleźć jakieś odwołania do secesji. Niekiedy w obiektach z pierwszej dekady XX w. pojawiają się motywy o charakterze secesyjnym, za każdym jednak razem funkcjonujące w ramach kompozycji modernistycznych lub historyzujących.

 

Przykłady:

Willa Bauermannów; proj. Albrecht Dueller, 1905-06

 

Willa Maxa Buchwitza, róg ul. Krasickiego i Ostrawickiej; proj. Ernst Krause, 1907 r.- budynek w całości wzniesiony w stylistyce secesyjnej. Zwarta, choć nieregularna bryła charakteryzuje się gładko otynkowanymi elewacjami rozczłonkowana oknami o bardzo zróżnicowanych wykrojach.

 

 

 

 

 

W pierwszych latach XX w. wśród willi romantycznych zaczęły pojawiać się takie o zredukowanej ilości dekoracji, co było znakiem wpływów modernizmu, przy pozostawieniu rozczłonkowanej i nieregularnej bryły. Koncepcje modernistyczne z czasem doprowadziły do wyraźnych zmian w architekturze willowej. Skala i tempo następujących w budownictwie Szczecina zmian, są tym bardziej znaczące przy porównaniu z wcześniejszymi dekadami. Przyczyną takiego stanu rzeczy było poprawienie się sytuacji gospodarczej, jak i fakt, że idee modernistyczne odwoływały się tradycjom północnoniemieckiego mieszczaństwa, co musiało być bliskie szczecińskim elitom. Koncepcję domu modernistycznego pojmowano jako dom wiejski, który pozwala na prowadzenie życia w zgodzie z naturą w kręgu rodzin, podobnie jak miało to miejsce w Anglii.

Przykłady:

Willa Anny Ruechardt; proj. Rudolph Gille, 1906 r. – funkcję jadalni przejmuje sień

 

Willa Johanna Burmeistera, ul. L.Waryńskiego; proj. Rudolph Gille, 1910-11 – funkcję jadalni przejmuje sień, dom silnie związany z ogrodem (obniżenie poziomu parteru przez zlikwidowanie wysokiego cokołu).

 

 

 

 

 

 

Szczególnie interesujące wśród szczecińskich willi są trzy dzieła będące artystycznymi importami. Pierwszym z nich jest wspomniana już Willa Fritza Lentznera z lat 1910-11, wg proj. Wilhelma Lossowa i Maxa Kuehnego. Na parterze zorganizowano ogromną dwukondygnacyjną sień z kominkiem i głównymi schodami. Całkowicie zrezygnowano z salonu, powiększając tym samym jadalnię. Drugim interesującym przykładem jest Willa Thelemannów na rogu ulic J.Bojki i A.Cieszkowskiego wybudowana w 1913 r. wg planów Ernsta Muellera i Richarda Brodersena. Obiekt ten miał być wzorem dla budujących swoje domy w tej okolicy. Układ wnętrz przypominał projekty Muthesiusa. Trzy połączone amfiladowo pomieszczenia na paterze tworzyły zespół wnętrz reprezentacyjnych, uzupełnionych stosunkowo niewielką sienią. Trzecim ważnym obiektem jest Willa Carla Ossenta z 1911 r. zaprojektowana przez Brunona Moehringa. Był to jeden z największych domów powstałych w tamtym czasie w Szczecinie. Zastosowany w willi amfiladowy układ pomieszczeń nadał całości pałacowego charakteru. Duży nacisk położył projektant na funkcje reprezentacyjne, a więc kompozycję symetryczną, która kojarzona była za najbardziej reprezentacyjną.

 

Pozostałe przykłady:

Willa Georga Rohrbecka, Plac Jakuba Wujka; proj. Adolph Thesmacher, 1911-12 -  jedna z najważniejszych willi pochodzących z tego okresu w Szczecinie. Sień zredukowano do rozmiarów szerokiego korytarza i połączono z klatką schodową, wokół której zgrupowano pomieszczenia mieszkalno-reprezentacyjne. Osiowość kompozycji podkreślała rolę symetrii w układzie wnętrza, nadając mu reprezentacyjnego charakteru.

Pomimo kształtowania się nowych nurtów w architekturze rezydencjonalnej, wiele powstających domów wciąż charakteryzowało się na tradycyjnych układach wnętrza.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WILLE Z WPŁYWAMI MODERNIZMU

SYSTEMATYZOWANIE PLANU WILLI

bottom of page